İslam İşbirliği Teşkilatı Tahkim Merkezi

Türkiye Cumhuriyeti ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin (“TOBB”) ev sahipliğinde kurulacak merkez ile ilgili anlaşmanın imzalanmasının ardından, “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve İslam Ticaret, Sanayi ve Tarım Odası Arasında İslam İşbirliği Teşkilatı Tahkim Merkezi’nin Türkiye’de Kurulması Hakkında Anlaşmanın Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna İlişkin Kanun Teklifi” Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (“TBMM”) sunulmuş ve 18 Ocak 2020 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. [i] Teklif anlaşmanın eki olarak İİT Tahkim Merkezi tüzüğünü içermektedir.

Ev Sahipliği Anlaşmasına Giden Süreç

Türkiye 2000’li yılların ortalarından itibaren İİT bünyesinde bir tahkim merkezinin kurulması için öncü rol üstlenmiş, konuyu önce teşkilat toplantılarında sonra da dünya kamuoyu önünde bir çağrı olarak gündeme getirmiştir.

Türkiye, önderlik ettiği ön hazırlık çalışmaları sonrasında kuruluş süreci ile ilgili bir taslak öneri hazırlamıştır. Bu taslak, 2016 yılında Konya’da yapılan İslam Ticaret Sanayi ve Tarım Odası-(“İTSTO”) toplantısında TOBB tarafından sunulmuş ve resmi bir İslam İşbirliği Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi (“İSEDAK”) önerisi olarak İİT gündemine girmiştir. Yine 2016 yılında İstanbul’da yapılan 13. İİT Zirvesinde teklif İİT nezdinde resmen önerilmiştir. Zirvede; TOBB’un öncülüğünde, üye ülke ticaret odaları ve tahkim ile ilgili çalışan uluslararası kuruluşların temsilcilerinin yer aldığı görev güçleri kurularak, merkez ile ilgili teknik ayrıntıları çalışmaları kabul edilmiştir.

Bu aşamadan sonra görev gücünün yaptığı kapsamlı çalışmalarda ve istişarelerde, İİT Ülkeleri iş dünyasına hizmet edecek böyle bir merkezin önemi kabul görmüştür. İstanbul, kendine özgü kültürel, ekonomik ve politik çevresi ile bu merkeze ev sahipliği yapmak için mükemmel bir yer olarak ön plana çıkmıştır. [ii]

Görev Gücü çalışmaları sonucunda 2-5 Mart 2019 tarihlerinde düzenlenen İTSTO Genel Kurulunda, İstanbul’da TOBB ile işbirliği içinde İslam Odasına bağlı bir İİT Tahkim Merkezi kurulmasını öngören tüzük onaylanmıştır.

Yürütülen çalışmaların neticelenmesi ile 27 Kasım 2019 tarihinde ile İTSTO’ya bağlı bir organ olarak İstanbul’da kurulacak İİT Tahkim Merkezi’ne ilişkin “Ev Sahibi Ülke Anlaşması” olarak lanse edilen “Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve İslam Ticaret, Sanayi ve Tarım Odası Arasında İslam İşbirliği Teşkilatı Tahkim Merkezi’nin Türkiye’de Kurulması Hakkında Anlaşma” imzalanmıştır. İmza töreninde Türkiye tarafını Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan ve İTSTO tarafını Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği – TOBB Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu temsil etmiştir. Anlaşma töreninde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Genel Sekreter Yusuf Hassan Khalawi yer almıştır.

Anlaşma TBMM’ye sunulmuş ve teklif kanunlaşarak 18 Ocak 2020 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Teklif anlaşmanın eki olarak İİT Tahkim Merkezi tüzüğünü de içermektedir.

Merkezin Kuruluş Amacı

TBMM’ye sunulan genel gerekçe metninde, İİT Üyesi ülkelerdeki firmaların kendi aralarındaki uyuşmazlıkları çözmek için Teşkilata üye olmayan ülkelerdeki tahkim merkezlerine başvurmalarının, Teşkilat içinde kalabilecek büyük bir kaynağın bu ülkelere aktarılmasına neden olduğu aktarılmaktadır. Merkez öncelikle bu kaynağın üye ülkelerde kalması amacıyla kurulduğu ortaya konulmaktadır. Türkiye açısından ise merkezin İstanbul’da kurulmasının İİT üyesi ülkeler ile ilişkilerimizin gelişmesine katkı sağlayacağı ve uzun vadede Türkiye ekonomisine olum etkilerinin olacağı belirtilmektedir. Türkiye’nin tahkim alanında lider bir konuma gelmesinin hedeflendiği belirtilen gerekçe belgesinde, İİT Tahkim Merkezi’nin tahkim alanında ülkemizin konumunu daha ileriye taşıyacağı değerlendirilmiştir.

Merkezin hedefleri ise Tüzüğünde şu şekilde aktarılmaktadır:

1. İİT Üyesi Devletlerin veya İİT Üyesi olmayan devletlerin tabiiyetine sahip gerçek veya tüzel kişilere ilişkin Merkeze yönlendirilmiş ticaret ve yatırımcı uyuşmazlıklarının çözümünün kolaylaştırılması,

2. İİT Üyesi Devletlerde tahkim ve diğer uyuşmazlık çözümü yöntemlerinin teşvik edilmesi,

3. Tahkim ve alternatif uyuşmazlık çözümü alanlarında bilgi düzeyinin artırılması ve becerilerin ve uzmanlığın geliştirilmesi,

4. İİT Üyesi Devletlerde uyuşmazlık çözüm mevzuatı ve uygulamalarının reformuna yönelik tavsiyelerde bulunulması.

Merkezin İşlevi

Merkezin bir uluslararası ticaret odası olan İTSTO bünyesinde kurulmuş olmasından ve tüzükteki hedeflerden anlaşıldığı kadarı ile merkezin temel işlevi, ICC Tahkim Divanı’na benzer şekilde şirketler arasındaki ticaret ve yatırım uyuşmazlıklarının çözümü olacaktır. Merkezin üye ülkeler arasında gerçekleştirilecek ticari tahkim süreçlerine destek veren ICC tahkiminin İslam bölgesi versiyonu olması beklenmektedir.

Merkez tüzüğünde devletler ve şirketler arasındaki uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin bir ifade yer almamaktadır. Ancak sözleşmelere yazılmış olduğu durumlarda devletler ve şirketler arasındaki çeşitli uyuşmazlıkların da ICC’de ve farklı merkezlerde çözülebildiği bilinmektedir. Merkez Tüzüğü bu tür uyuşmazlık çözümüne engel teşkil etmemektedir.

Nitekim İİT içinde ticaretin artırılmasına ilişkin olarak 2019 yılında yayınlanan taslak niteliğindeki bir konsept notunda İİT Tahkim Merkezi’nin üye ülkelerdeki tüm ticaret ve yatırım uyuşmazlıkları için hizmet verecek bir platform olacağına değinilmektedir.

OIC bünyesinde yatırımcı devlet uyuşmazlıklarının çözümüne yönelik “ICSID” niteliğinde bir merkezin kurulmasına yönelik çalışmalar da ayrıca devam etmektedir.[iii] Bu anlamda teşkilat içinde görev dağılımı ICSID-ICC gibi şekillenen iki ayrı yapı teşkil edilmesi beklenmektedir.

İİT Tahkim Merkezi’nin devletlerin kendi içindeki “iç tahkim” süreçlerini yürütüp yürütmeyeceği konusu ise net değildir. Tüzüğün mevcut hali ile bu tür uyuşmazlıkların merkeze gelmesine engellenmesi veya özel olarak desteklenmesi söz konusu değildir. Bununla birlikte merkezde sadece Uluslararası Divan yer almaktadır.

Merkezin Yapısı

Merkez, Türkiye’de özel hukuka tabi tüzel kişiliği haiz olarak kurulacaktır.

Merkezin organları Mütevelli Heyeti, Yönetim Kurulu, Sekretarya ve Uluslararası Tahkim Divanı olarak sıralanmaktadır.

11 üyeden oluşan mütevelli heyeti; İTSTO Başkanı başkanlığında, coğrafi alanları temsil eder nitelikte 7 üyeden ve ev sahibi ülkeden 4 üyeden oluşacaktır. Genel Kurul işlevi görecektir.

7 üyeden oluşan Yönetim Kurulu’nda ise 4 üye coğrafi temsil dikkate alınarak 3 üye ise ev sahibi ülkeden olacaktır.

Geleneksel Yönetim Kurulu işlevleri içinde Tahkim Merkezi niteliği ile dikkat çeken yönetim kurulu görevleri aşağıdaki gibidir:

· İdari Masraflar ve hakem ücretlerinin belirlenmesi,

· İİT Tahkim Kuralları ve diğer uyuşmazlık çözüm kurallarının hazırlanması, kabul edilmesi ve değiştirilmesi,

· Uluslararası Tahkim Divanı’nın atanması, başkanının belirlenmesi.

Merkezde uyuşmazlıkların kurallarda belirlendiği şekilde çözülmesini sağlayacak bir Uluslararası Tahkim Divanı yer alacaktır. Divanın kendisi uyuşmazlığı çözmeyecek, kuralların uygulanması ve idaresinden sorumlu olacaktır. Divan yönetim kurulu tarafından atanan 21 üyeden oluşacaktır. Tahkim divanı üyelerinin merkeze yönlendirilen dosyalarda hakem, danışman, müşavir veya uzman olarak atanması mümkündür. Ancak söz konusu dosyalar üzerinde çalışmaya devam ederken divanın karar oturumlarına ve karar alma süreçlerine katılamayacaklardır.

Merkezin profesyonel kadrosu uluslararası tahkim alanında 10 yıl deneyimli, hukukçu bir genel sekreter ve yardımcısından oluşacak ve yeterli sayıda çalışandan oluşacaktır.

Merkezin görevlileri uluslararası görevli olarak kabul edilecektir. Tüzük ile Türk vatandaşı olmayan ve Türkiye’de mukim olmayan merkez görevlilerine çeşitli muafiyet ve imtiyazlar tanınmıştır.

Bunun yanı sıra yönetim kurulu, divan ve sekretarya görev ve yetkileri kapsamında aldıkları kararlardan sorumlu tutulamayacaktır. Tüzükte muafiyet olarak geçen bu madde uluslararası tahkimin gelişiminde önem taşıyan “dokunulmazlık” ilkesine bir atıftır. Ancak hakemler için söz konusu dokunulmazlık esasına tüzükte yer verilmemiştir.

Hakem Atama

Uluslararası ticaret ve tahkim kanunları ve temayüllerine yeterince aşina olan hukukçu, iş insanı ve diğer tanınmış ve bilgili kişiler arasından oluşturulacak nitelikli hakem listesi genel sekreter tarafından hazırlanacak ve yönetim kurulu tarafından onaylanacaktır. Listeye giriş için gereken kriterler iç yönetmelikle belirlenecektir.

Uyuşmazlık tarafları hakem atarken söz konusu liste ile sınırlı olmayacaktır.

Merkezin Finansmanı

Kuruluş anlaşmasına göre, merkez organları faaliyete geçene kadar kuruluş ve sekretarya hizmetleri TOBB tarafından yürütülecektir.

Merkezin finansmanında esas olan gelirlerinin giderlerini karşılamasıdır. Ancak merkezin kuruluş masrafları TOBB tarafından karşılanacak ve gelirlerin giderleri karşılayamadığı hallerde oluşacak fark azami 10 yıl süreyle Türkiye tarafından karşılanacaktır.

İmza töreninde, TOBB’un 1500 metrekarelik bir alanı Tahkim Merkezi olarak İİT’ye tahsis ettiği açıklanmıştır. Anlaşma ile üye ülkelerin Ticaret Odalarından da yeni merkeze destek olmaları talebi iletilmiştir.

Sonuç

İİT uluslararası ticaretin ve tahkimin kurallarına uygun dünyada iş yapan tahkim merkezlerinin çalışma usullerinin dışında olmayan bir tüzük ile İİT Tahkim Merkezi için başlangıç yapılmıştır. Bu anlamda İİT’nin bugüne kadar tahkim alanında yapmış olduğu girişimlerden farklılaşmıştır. (Bu girişimleri önümüzdeki ay ayrı bir makalede inceleyeceğiz.)

Bu aşamadan sonra tüzüğe benzer bir şekilde kuralların da, evrensel nitelikte ve UNCITRAL yaklaşımına göre teşkil edilmesi ve evrensel bir niteliğe sahip olması ve Yönetim Kurulu ve Divanın tüzükte işaret edildiği şekilde tahkim alanında mahir nitelikte olması beklenmektedir.

Merkezin nihai başarısı için Türkiye ile birlikte İİT üyelerinin de merkeze olan desteklerinin sağlanması esastır. Bu destek hem Türkiye’nin üstlendiği maddi yüklerin paylaşılması, hem de uyuşmazlıkların merkeze taşınması için tarafların cesaretlendirilmesi adına önem taşımaktadır.

[i] 18 Aralık 2020 tarihli Resmi Gazete

https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/01/20200118-1.htm

[ii] COMCEC Progress Report 2016-2019

http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2019/06/Comcec-Progress-report-2016-2019.pdf

[iii] Yusuf Kumtepe, Riccardo Loschi (Columbia Law School), Investment Dispute Settlement Body of the Organisation of Islamic Cooperation: A Dead End for Claims under the OIC Investment Agreement? 2019

http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2019/12/29/investment-dispute-settlement-body-of-the-organisation-of-islamic-cooperation-a-dead-end-for-claims-under-the-oic-investment-agreement/